Koshe Dekhi 24 Class 10|পূরক কোণের ত্রিকোণমিতিক অনুপাত কষে দেখি ২৪



কষে দেখি 24

2. দেখাই যে :

(i) sin66°-cos24°= 0

sin66°-cos24°

= sin66° – cos(90°-66°)

= sin66°-sin66° [যেহেতু cos(90°-ϴ)=sinϴ]

= 0 [প্রমাণিত ]

(ii) cos257° + cos2 33°=1

cos257° + cos2 33°

= cos257° + cos2 (90°-57°)

= cos57° + sin57° [যেহেতু, cos(90°-ϴ)=sinϴ]

= 1 [যেহেতু , sin2ϴ+cos2 ϴ=1]

∴ cos257° + cos2 33°=1 [প্রমাণিত]

(iii) cos75° -sin215°=0

cos75° -sin215°

= cos2 75° – sin2 (90°-75°)

= cos2 75° – cos75°[যেহেতু ,sin(90°-ϴ)=cosϴ]

= 0 [প্রমাণিত ]

(iv) cosec 248°-tan242°=1

cosec 248°-tan242°

=cosec2 48° – tan2(90°-48°)

= cosec48° – Cot48° [যেহেতু tan(90°-ϴ) = cotϴ]

= 1 [প্রমাণিত ] [যেহেতু cosec2 ϴ-cot2ϴ=1]

(v) sec70°sin20°+cos20°cosec70°=2

sec70°sin20°+cos20°cosec70°

=sec(90°-20°)sin20°+cos(90°-70°)cosec70°

= cosec20° sin20° + sin70° cosec70° [যেহেতু sec(90°-ϴ)=cosecϴ এবং  cos(90°-ϴ)=sinϴ]

= 1+1

= 2 [ প্রমাণিত ]

3. যদি α ও β কোণ দুটি পরস্পর পূরক কোণ হয় , তাহলে দেখাই যে ,

(i) sin2 α+sin2 β =1

সমাধানঃ

যেহেতু α ও β কোণ দুটি পরস্পর পূরক কোণ

∴ α+β =90°

বা, β = 90°-α

∴ sin2 α+sin2β

= sin2α + sin(90°-α)

= sin2α+cos2α  [যেহেতু sin(90°-ϴ)=cosϴ]

= 1

∴ sin2 α+sin2 β=1 [প্রমাণিত ]

সমাধানঃ

যেহেতু αও β কোণ দুটি পরস্পর পূরক কোণ

∴ α+β =90°

বা, β = 90°-α

সমাধানঃ

Koshe Dekhi 24 Class 10|পূরক কোণের ত্রিকোণমিতিক অনুপাত কষে দেখি ২৪


সমাধানঃ

7দেখাই যে , cosec222° cot268° = sin222° +sin268° +cot68°

সমাধানঃ

বামপক্ষঃ

cosec222° cot268°

= cosec222° cot(90°-22°)

= cosec2 22° tan2 22°

= sec222°

= sec2(90°-68°)

= cosec68°

ডানপক্ষঃ

sin222° +sin268° +cot68°

= sin222°+sin2(90°-22°)+cot268°

= sin222°+cos222°+cot268°

= 1+cot2 68°

= cosec268°

∴ বামপক্ষ = ডানপক্ষ [ প্রমাণিত ]

সমাধানঃ

P+Q=90°

বা, Q = 90°-P

বামপক্ষঃ

Madhyamik Math Solution Of Chapter 24

= cosP = ডানপক্ষ

∴ বামপক্ষ = ডানপক্ষ [ প্রমাণিত ]

সমাধানঃ

cot12° cot38° cot52° cot78°cot60°

=cot12° cot38° cot(90°-38°) cot(90°-12°) cot60°

= cot12° cot38° tan38° tan12° cot60°

10. O কেন্দ্রীয় যেকোনো একটি বৃত্তের AOB একটি ব্যাস এবং বৃত্তের উপর C যেকোনো একটি বিন্দু  এবার A,C ;B,C এবং O ,C যুক্ত করে দেখাই যে,

(i) tan ∠ABC = cot ACO

(ii) sin2 BCO +sin2 ACO =1

(iii) cosecCAB-1=tan2 ABC

সমাধানঃ

O কেন্দ্রীয় বৃত্তের AOB একটি ব্যাস । A,C ;B,C এবং O,C যুক্ত করা হল ।

স্পষ্টতই ∠ACB =90° [ যেহেতু অর্ধবৃত্তস্থ কোণ 1 সমকোণ ]

∴ ∠ACO+∠BCO =90°

বা, ∠ACO =90°-∠BCO

এবং ABC ত্রিভুজে ∠CAB +∠ABC=90°

বা, ∠ABC = 90°-∠CAB

বা, ∠CAB = 90°-∠ABC

(i) tan ∠ABC

= tan (90°-∠CAB) [যেহেতু ∠ABC = 90°-∠CAB]

=cot ∠CAB [যেহেতু tan(90°-ϴ)=cotϴ]

= cot ∠ACO [ যেহেতু ∠CAB =∠ACO কারণ OC=OA(একই বৃত্তের ব্যাসার্ধ)]

∴ tan ∠ABC = cot ∠ACO [প্রমাণিত ]

(ii) sin∠BCO+sin2 ∠ACO

= sin2 ∠BCO + sin(90°-∠BCO) [যেহেতু ∠ACO =90°-∠BCO]

= sin∠BCO +cos∠BCO [যেহেতু sin(90°-ϴ)=cosϴ]

= 1

∴ sin∠BCO+sin2∠ACO =1[প্রমাণিত ]

(iii) cosec2 ∠CAB -1

= cosec2(90°-∠ABC)-1 [যেহেতু ∠CAB = 90°-∠ABC]

= sec2∠ABC -1 [যেহেতু cosec(90°-ϴ)=secϴ]

= tan2 ∠ABC

∴ cosec2 ∠CAB -1 = tan2 ∠ABC [প্রমাণিত ]

11.ABCD একটি আয়তকার চিত্র  A,C যুক্ত করে প্রমাণ করি যে ,

(i) tan∠ACD = cotACB

সমাধানঃ

যেহেতু ABCD একটি আয়তক্ষেত্র

∴ ∠BCD =90°

বা, ∠ACB+∠ACD =90°

বা, ∠ACD = 90°-∠ACB

এবং ∠BAD=90°

বা, ∠BAC+∠CAD=90°

বা, ∠CAD = 90°-∠BAC

(i) tan ∠ACD

= tan (90°-∠ACB) [যেহেতু, ∠ACD=(90°-∠ACB)]

= cot ∠ACB [যেহেতু, tan (90°-ϴ)=cotϴ]

∴ tan ∠ACD= cot ∠ACB [প্রমাণিত ]

(ii) tan∠CAD +1

= tan 2 (90°-∠BAC)+1 [ যেহেতু∠CAD=(90°-∠BAC)]

= cot2 ∠BAC +1 [যেহেতু tan (90°-ϴ)=cotϴ]

= cosec 2 ∠BAC

12. অতিসংক্ষিপ্ত উত্তরধর্মী প্রশ্ন (V.S.A.)

(A) বহুবিকল্পীয় প্রশ্ন (M.C.Q.)

(i) (sin43°cos47° +cos43°sin47° )-এর মান

(a) 0

(b) 1

(c ) sin4°

(d) cos4°

Ans: (b) 1

সমাধানঃ 

(sin43°cos47° +cos43°sin47° )

= sin43° cos(90°-43°) + cos43° sin(90°-43°)

= sin43°✕ sin43° +cos43°✕ cos43°

= sin243° +cos243°

= 1

(iii) {cos(40°+ϴ)-sin(50°-ϴ)}-এর মান

(a) 2cosϴ

(b) 7sinϴ

(c ) 0

(d) 1

Ans: (c ) 0

সমাধানঃ

{cos(40°+ϴ)-sin(50°-ϴ)}

= cos(40°+ϴ)-sin{90°-(40°+ϴ)}

= cos(40°+ϴ) – cos(40°+ϴ)

= 0

(a) sin A/2

(b) cosA/2

(c ) sinA

(d) cosA

Ans: (b) cosA/2

সমাধানঃ

= cos A/2

(v) A+B=90° এবং tan A =3/4 হলে CotB –এর মান

(a) ¾

(b) 4/3

(c ) 3/5

(d) 4/5

Ans: (a) ¾

সমাধানঃ A+B =90°

বা, B = 90°-A

∴ cotB

= cot(90°-A)

= tanA

= ¾

(B) নীচের বিবৃতি গুলি সত্য না মিথ্যা লিখিঃ

(i) cos54° এবং sin36° এর সরলতম মান সমান 

উত্তরঃ সত্য

সমাধানঃ cos 54° = cos(90°-36°) =sin36°

(ii) (sin12°-cos78°)-এর সরলতম মান 1.

উত্তরঃ মিথ্যা

সমাধানঃ (sin12°-cos78°)

= sin12° – cos(90°-12°)

= sin12°-sin12°

= 0

(C ) শূন্যস্থান পূরণ করিঃ

(i) (tan15°tan45°✕tan60°✕tan75°)-এর মান _____

উত্তরঃ √3

সমাধানঃ (tan15°✕tan45°✕tan60°✕tan75°)

= tan 15°✕1✕√3✕tan(90°-15°)

= tan15° ✕√3 ✕ cot15°

(ii) (sin12°✕cos18°sec78°cosec72°)-এর মান ______

উত্তরঃ 1

সমাধানঃ (sin12°✕ cos18° ✕ sec78° ✕ cosec72°)

= sin12°✕ cos18° ✕ sec(90°-12°)✕ cosec(90°-18°)

= sin12°✕cos18°✕cosec12°✕ sec18°

= 1

(iii) A এবং B পরস্পর পূরক কোণ হলে, sinA = _____

উত্তরঃ cosB

সমাধানঃ যেহেতু A এবং B পরস্পর পূরক

∴ A+B =90°

বা, A = 90°-B

sinA = sin(90°-B) =cosB

13. সংক্ষিপ্ত উত্তরধর্মী প্রশ্ন (S.A.)

(i) sin10ϴ = cos8ϴ এবং 10ϴ ধনাত্মক সূক্ষ্মকোণ হলে , tan9ϴ এর মান নির্ণয় করি ।

সমাধানঃ sin10ϴ = cos8ϴ

বা, sin 10ϴ = sin(90°-8ϴ)

বা, 10ϴ=90°-8ϴ

বা, 18ϴ =90°

বা, ϴ= 90°/18

বা, ϴ=5°

∴ tan9ϴ

= tan (9✕5°)

= tan45°

=1

∴ tan9ϴ=1

(ii) tan4ϴ✕ tan6ϴ=1 এবং 6ϴ ধনাত্মক সূক্ষ্মকোণ হলে , ϴএর মান নির্ণয় করি ।

সমাধানঃ tan4ϴ✕tan6ϴ=1

বা, tan6ϴ= 1/tan4ϴ

বা, tan6ϴ = cot4ϴ

বা, tan6ϴ = tan(90°-4ϴ)

বা, 6ϴ=90°-4ϴ

বা, 10ϴ = 90°

বা, ϴ = 90°/10

বা, ϴ = 9°

সমাধানঃ

(iv) (tan1°tan2°✕tan3°……………. tan89°)

সমাধানঃ

(tan1°✕tan2°✕tan3°……. tan89°)

=tan1°✕tan2°✕tan3°……tan44°✕tan45°✕tan46°…….tan87°✕tan88°✕tan89°

=tan1°✕tan2°✕tan3°…….tan44°✕1✕tan(90°-44°)…….tan(90°-3°)✕tan(90°-2°)✕tan(90°-1°)

=tan1°✕tan2°✕tan3°……tan44°✕cot44°……cot3°✕cot2°✕cot1°

=(tan1°✕cot1°)✕(tan2°✕cot2°)✕(tan3°✕cot3°)……(tan44°✕cot44°)

=1✕1✕1…..1 [যেহেতু tanϴ✕cotϴ=1]

=1

(v) sec5A=cosec(A+36°) এবং 5A ধনাত্মক সূক্ষ্মকোণ হলে ,A এর মান নির্ণয় করি ।

সমাধানঃ  sec5A=cosec(A+36°)     

বা, sec5A = sec{90°-(A+36°)} [যেহেতু sec(90°-ϴ)=cosecϴ]

বা, 5A = 90°-(A+36°)

বা, 5A=90°-A-36°

বা, 5A+A=90°-36°

বা, 6A = 54°

বা, A =54°/6

বা, A =9°     


🥀 পোস্টটি পছন্দ হলে শেয়ার করুন🥀 
 🌹ধন্যবাদ🌹

মন্তব্যসমূহ

জনপ্রিয় পোস্টসমূহ